Ook de provinsje Fryslân heeft circulariteit hoog op de agenda staan. Over een paar jaar moet Friesland ‘de meest gunstige ontwikkelregio van Nederland’ zijn op het gebied van circulaire economie. Dat ’t de provinciebestuurders menens is, is te zien aan de westkant van Leeuwarden. Daar, op een strategisch kruispunt van vaar-, spoor- en autowegen, is sinds mei 2022 It Swettehûs in bedrijf: een brugbedieningscentrale, naar ontwerp van GEAR, die voor 100% herbruikbaar is en waarvan 40% zelfs al eerder is gebruikt.
Vanuit It Swettehûs kunnen meer dan 40 bruggen in de provincie op afstand worden bediend. In het ontwerp van GEAR (de coöperatie van Achterbosch architecten, Borren Staalenhoef architecten en TWA architecten) hebben 20 brugwachters een vaste werkplek gekregen. Mede vanwege het onbelemmerd zicht op de omgeving gebeurt het bedienen van de bruggen op de verdieping. Deze doosconstructie kraagt vanaf de gebouwkern vrij uit over het dak van de begane grond. Het beeld van de ‘zwevende doos’ wordt versterkt door het contrast in gevelbekleding van onder- en bovenbouw. De onderbouw gaat voornamelijk gehuld in staal, op de bovenbouw domineert hout.
Naast brugbedieners staat het gebouw ook open voor andere nautische medewerkers van de provincie, waaronder het technisch personeel dat voorziet in onderhoud van bruggen en viaducten. De centrale beschikt bovendien over een haventje waar boten in onderhoud kunnen.
Om van de brugdieningscentrale een lichtend voorbeeld van circulair bouwen te maken, is in dit project op grote schaal gebruik gemaakt van eerder gebruikte materialen. Voormalige damwanden uit het naburige Van Harixmakanaal hebben een ‘tweede leven’ gekregen in de haven bij het Swettehûs. Afgedankte koelcelpanelen zorgen voor isolatie én een passende industriële look van de werkplaats.
Meer dan 100 oude meerpalen van hardhout (Basralocus) zijn ingezet als bekleding van de gevels, binnenwanden en plafonds en als kolommen en liggers van de draagconstructie. Het leeuwendeel van de palen is herwonnen in Friesland zelf. Een deel van de collectie is vóór hergebruik eerst bewerkt (schaven, schaven) in Dieren en vervolgens per vrachtwagen naar de bouwlocatie gegaan.
Op locatie is het casco van staal en hout met geprefabriceerde houten vloerelementen in negen weken tijd opgebouwd. Bij de voorafgaande engineering is tot in detail uitgewerkt hoe staal en hout het beste samengaan, tijdens de uitvoering en in de ‘gerede toestand’. Zo zijn de houten liggers eerst, in de juiste volgorde, voorzien van consoles en daarna pas op hun plaats gehesen en gemonteerd. De knopen zijn aan het oog onttrokken. De hoofdbestanddelen van de hybride constructie – kolommen, vakwerkspanten, vloerbalken – zijn voor altijd zichtbaar onderdeel van het interieur, tezamen met de zwart gecoate stalen trappen en hekwerken.
Constructie en bouwkundige componenten zijn zó opgezet, gedetailleerd en gebouwd dat ze desgewenst in de toekomst gemakkelijk uit elkaar kunnen, voor hergebruik als bouwdelen bij nieuwe projecten. Maar demontage is voorlopig zeker niet aan de orde. Het gebouw is volledig energieneutraal. Zo’n 1.000 zonnepanelen op de daken en op een grondwal langs het kanaal leveren voldoende energie voor zowel het gebouw als de laadpalen op het terrein en de bediening van een naburige fietsbrug.
Voor verwarming en koeling van het gebouw wordt de benodigde thermische energie via leidingen op de hergebruikte damwanden uit de bodem en het oppervlaktewater gehaald. De warmte die vrijkomt uit de serverruimte van de bedieningscentrale wordt tijdelijk opgeslagen om later weer te gebruiken.
Locatie: Snelliusweg, Leeuwarden • Opening: mei 2022 • Start bouw: november 2020 • Omvang: 2.500 m2 • Opdracht: Provincie Friesland • Architectuur: GEAR • Constructief advies: Sweco • Advies duurzaamheid, bouwfysica en brandveiligheid : Noorman Bouw- en milieuadviezen • Landschapsontwerp: Donker Design • Installatietechniek: ITBB Techniek • Hoofduitvoering: Bouwgroep Dijkstra Draisma • 3D-engineering: A&I Kwant • Staalconstructies: Visser Konstruktie Veenwouden • Grond-, weg- en waterbouw: De Waard • Houtbewerking en -toelevering: Hupkes Houthandel • Animatie It Swettehûs (Provincie Friesland, juni 2020, YouTube) • Timelapse bouw (Provincie Friesland, mei 2021, YouTube) • Fotografie: Gerard van Beek en Visser Konstruktie • Redactie: Arend Dolsma (Bouwen met Staal), juli 2022