Op initiatief van Overvecht Vastgoed en naar ontwerp van MONK Architecten is de voormalige, monumentale montagehal van Werkspoor in Utrecht omgevormd tot de ‘place to be’ voor evenementen en creatieve industrie. En de herbestemming duurt voort, anticiperend op nieuwe gebruiksbehoeften.
Muziekfestivals en bedrijfsfeesten, fotoshoots en tv-opnamen, ’t kan allemaal in de ruim 25 m hoge en 10.000 m2 grote hal. In een nieuwe zone langs de hal zijn vrij indeelbare en aanpasbare studio’s toegevoegd voor ondernemingen in de creatieve sector. Waarschijnlijk kan er later nog veel meer, want de herbestemming is nog niet afgerond. Geheel naar de idee van opdrachtgever en architect is de beschikbare ruimte de komende jaren nader óf toch weer anders in te vullen, afhankelijk van veranderde of nieuwe eisen en wensen van gebruikers.
De voorgeschiedenis van de montagehal begint eind jaren ’40 van de vorige eeuw als de Nederlandsche Fabriek voor Werktuigen en Spoormaterieel (kortweg: Werkspoor) aan architect M.F. Duintjer opdracht verstrekt tot het ontwerpen van een nieuwe fabriekshal in Utrecht. Werkspoor legt zich in die jaren succesvol toe op de productie van locomotieven en rijtuigen. De vestiging Utrecht dient als aanvulling op de bestaande accommodatie in Amsterdam. De montagehal wordt gebouwd tussen 1950 en 1956 op een terrein van zo’n 25 hectare. Dit zogeheten Werkspoorkwartier bevindt zich in Utrecht-Zuilen, tussen het Amsterdam-Rijnkanaal, het spoortracé Amsterdam-Utrecht en de Cartesiusweg.
De hal is bestemd voor het monteren van grote machineonderdelen en biedt daartoe een vloeroppervlakte van zo’n 10.000 m2 en een hoogte van 25 m. De typisch industriële stalen draagconstructie is ‘aangekleed’ met robuuste bakstenen gevels en ranke stalen sheddaken. Glasstroken bovenin de gevels en lichtstraten in de dakconstructies staan garant voor daglicht tot diep in de grote hal.
In de jaren ’60 wordt nog een lager kantoorgebouw aangebouwd, eveneens naar ontwerp van Duintjer. Begin jaren ’70 gaat de grootschalige vervaardiging van rijdend materieel echter teloor. Het Werkspoorkwartier verandert in een diffuus bedrijventerrein met anonieme panden. Slechts de montagehal, een bakstenen ketelhuis uit 1905 en de kade van de insteekhaven doen herinneren aan het Werkspoorverleden. Dit drietal is inmiddels verheven tot gemeentelijk monument.
Om verder verval van het gebied te voorkomen, presenteert de gemeente Utrecht in 2012 een visie op herontwikkeling. Het Werkspoorkwartier moet – met behoud van bestaande gebruikers – uitgroeien tot een levendige pleisterplaats voor creatieve ondernemingen. Prettige bijkomstigheid is dat het gebied sowieso al een aantrekkingskracht uitoefent op deze branche vanwege de relatief lage huren en grote ruimten en een geringer risico op geluidsoverlast. Diverse creatieve bedrijven hebben zich er al gevestigd, maar dan vooralsnog in de aanwezige, weinig aansprekende bebouwing.
Niet veel later ontfermt Overvecht Vastgoed zich over het industrieel erfgoed en laat het herontwikkelingsplan door Mook vormgeven en uitwerken. De wijzigingen aan de monumentale hal zijn even terughoudend als doordacht. De authentieke staalconstructie blijft geheel in tact, inclusief hijsinstallaties aan de dakconstructie. Om de hal weer helemaal wind- en waterdicht te maken, wordt het bestaande enkele glas in de gevels met stopverf dichtgezet. De gesneuvelde ruiten worden vervangen door gerecycled glas. De grootste ingreep in de hal is nog het ophogen van de vloer en het aanbrengen van vloerverwarming. Nieuwe installatietechniek wordt onopvallend opgenomen in bestaande schakelkasten en bouwdelen.
Het aangebouwde magazijn maakt plaats voor een nieuw, transparant volume dat zich over 90 m, nagenoeg de gehele lengte van de hal uitstrekt. De nieuwe strook ligt over een diepte van 15 m deels ín de hal en over 7,5 m erbuiten. Tussen de buiten- en binnengevels van glas in stevige staalprofielen liggen de studio’s. Deze ruimten zijn door hun gebruikers (waaronder MONK zelf) naar behoefte aan te passen. Daarbij dient het doorzicht naar de hal en naar buiten in ere te worden gehouden.
De studio’s zijn in januari 2016 officieel in gebruik genomen. Intussen loopt de herbestemming van de hal en van het Werkspoorkwartier gewoon door. De voormalige spuiterij aan de binnenhaven wordt bijvoorbeeld gestript tot op het staalskelet en voorzien van een nieuwe transparante huid om plaats te bieden aan een restaurant met terras aan het water.
Locatie: Utrecht-Zuilen • Opdracht: Overvecht Vastgoed • Ontwerp: MONK Architecten • Bouwmanagement: Kijk op Bouwen • Bouwkosten: Bornia Bouwadvies • Constructief advies: van Roekel & van Roekel • Installatie-advies: ingenieursbureau Linssen • Akoestisch advies: LBP Insight • Uitvoering: van Kessel bouw • Afbeeldingen: MONK Architecten, van Kessel bouw • Redactie: Arend Dolsma (Bouwen met Staal), februari 2017