Aan de verzameling verkeersleidingsposten in het vaderlandse spoorwegennet heeft ProRail in juni 2015 een bijzonder exemplaar toegevoegd. De aanwinst van bijna 4.500 m2 staat op een cruciale plek in Utrecht, precies op het kruispunt van de sporen vanuit Amsterdam en Woerden. Vanaf deze locatie regisseert de nieuwe post alle treindienstactiviteiten van de spoorbeheerder in en rond de Domstad.
Zowel het bouwkundig als het landschap, interieur- en constructief ontwerp komen van de Jong Gortemaker Algra (dJGA). Centraal ontwerpuitgangspunt van dit Rotterdamse bureau was dat de gebruikers in hun nieuwe onderkomen zo goed mogelijk hun werk kunnen doen. Daarom hebben de verkeersleiders de beschikking gekregen over een ruime seinzaal op de tweede verdieping – zo’n 1.000 m2 en 5,2 m hoog – met ruimte voor 60 werkplekken en een riant zicht op de sporen en de omgeving. Naast de seinzaal liggen een ontspanningsruimte en kantoren voor ondersteunde diensten. Deze functies zijn ondergebracht in het overstek. De bovenste bouwlaag is voorbehouden aan de vergaderruimte en perskamer.
De benodigde ICT-apparatuur bevindt zich onder de seinzaal, op een separate tussenverdieping. Hierdoor snoept de ICT geen vierkante meters af van de seinzaal en verloopt onderhoud aan de hardware zonder hinder voor de verkeersgeleidingswerkzaamheden. Daarbij komt bij het klimaat in de seinzaal niet wordt verstoord, omdat de warmteproducerende apparaten apart zijn gezet.
De installatietechniek die doorgaans in een aparte doos op het dak staat, is hier opborgen in een afgesloten zone op de begane grond, achter de entree. Mede hierdoor kon vrijwel het gehele dakvlak worden bedekt met zonnepanelen. Alleen het dakdeel waarop de vergaderruimte uitkijkt, heeft een sedum bedekking gekregen. Naast zonnepanelen voor de eigen, duurzame energieproductie is het gebouw toegerust met WKO, hybride koelinstallaties en lichtsensoren met aanwezigheidsdetectie.
Het onbelemmerde uitzicht is realiteit geworden door grootschalige gebruik van vliesgevelconstructies met drielaags glas, ingekaderd door lamellen van weervaststaal (ofwel CorTen-staal). De volledig geprefabriceerde lamellen variëren in hoogte, maar zijn gemiddeld zo’n 2,7 m breed, 1,2 m diep en 300 kg zwaar. Ze zijn verbonden met de draagconstructie van het gebouw via een zelfdragend frame van aluminium kokers. Aan de noordkant van het gebouw liggen de lamellen vlak, richting het zuiden gaan de lamellen steeds steiler staan (tot bijna 45º) waardoor het directe zonlicht wordt geweerd maar daglichttoetreding gegarandeerd blijft.
De veranderende stand van de lamellen versterkt de dynamiek van het volume, zeker als je in sneltreinvaart het gebouw passeert. De lamellen zijn 80 cm uit de gevel geplaatst. Hierdoor loopt het roestwater dat in de eerste jaren nog van het weervast staal afkomt, niet over de gevel. Bovendien kan de glazenwasser er zo beter bij.
Het weervast staal geeft de verkeersgeleidingspost de beoogde robuuste, industriële uitstraling. ‘Daarmee sluit het gebouw goed aan op de spooromgeving’, vindt architect/directeur Maurits Algra van dJGA. ‘Van veraf een natuurlijk onderdeel van het spoor, van dichtbij een eyecather voor de treinreiziger. Bovendien refereert het weervast staal aan de letterlijke basis van ProRail: het spoor.
Gezien de hoofdvorm van het gebouw met rondingen, overstekken en een forse uitkraging én het verlangen naar ruime, vrij indeelbare vloervelden lag de keuze voor een staalskelet met staalplaat-betonvloeren op de verdiepingen eigenlijk voor de hand. De uitkraging langs het spoor is gemaakt met stalen vakwerken. De staalconstructies zijn door Bentstaal goeddeels geprefabriceerd, voor een vlotte assemblage op de bouwplaats. Na de ‘eerste paal’ in februari 2014 startte in april 2014 de opbouw van de staalconstructie. Twee maanden later werd het hoogste punt bereikt.
Ingebruikname: 4 juni 2015 • Start bouw: februari 2014 • Opdracht: ProRail • Architectuur en constructief ontwerp: dJGA (De Jong Gortemaker Algra) Architecten • Bouwdirectie: Arcadis • Hoofduitvoering: Visser & Smit Bouw • Staalconstructies: Bentstaal • Foto’s: dJGA en ProRail • Video Verkeersleidingspost in gebruik, video openingsfeest, video bouw, video hoogste punt (YouTube) • Redactie: Arend Dolsma (Bouwen met Staal, juli 2015)