't Karregat in Eindhoven, een van de eerste multifunctionele gebouwen van ons land, is opnieuw multifunctioneel na een afgewogen renovatie met behoud van de oorspronkelijke staalconstructie.
Architect Frank van Klingeren ontwierp het gebouw begin jaren ’70 als één groot, doorlopend dak op een ranke constructie. Hieronder liet hij alle ruimte vrij voor een supermarkt, kleine winkels, basisscholen, een gymzaal, buurtcentrum en bibliotheek. Het vrij-indeelbare en aanpasbare concept trok internationale aandacht, maar werkte in de gebruikspraktijk toch minder goed uit dan de architect voor ogen had.
Al snel deelden de verschillende gebruikers de plattegrond zelf in met allerhande tussenschotten, onder meer om geluidsoverlast te beperken. Het ruimtelijke en vrij indeelbare landschap veranderde langzaam maar zeker in een serie separate ruimtes, met een afzonderlijke exploitatie en zonder meerwaarde voor de wijk.
In opdracht van de gemeente Eindhoven hebben Diederendirrix architecten en architecten en|en opdracht het gebouw tweede leven in te blazen. Althans, ten dele: voor een school en een kinderdagverblijf zijn de ruimten sinds januari 2016 in volledig vernieuwde staat. De bestaande gymzaal is met bescheiden middelen opgeknapt.
In de toekomst kunnen de voormalige bibliotheek en commerciële faciliteiten aan de beurt komen. Dat kan relatief eenvoudig dankzij de ervaringen die met de renovatie- en transformatieaanpak van de beide architectenbureaus zijn opgedaan. Basisprincipe van deze aanpak is de dichtgeslibde ruimten hun vrije indeelbaarheid (voor nu en later) terug te geven en de bouwfysica naar moderne maatstaven te verbeteren, mét behoud van de opzet en karakteristieken van het monumentale gebouw.
Hierbij is de oorspronkelijke staalconstructie geheel overeind gebleven. Alleen al vanuit architectuurhistorisch oogpunt is dat een terechte keuze. Ingegeven door het toentertijd karige budget en gesteund door zijn affiniteit met het vakgebied van construeren heeft Van Klingeren een zeer efficiënte staalconstructie laten maken die de gevraagde forse overspanningen haalt tegen minimaal materiaalgebruik; materiaalextensief construeren avant la lettre.
De constructie bestaat uit 36 ‘paraplu’s’ van middenkolommen, samengesteld uit vier HEB-profielen. Aan elke kolom is op eenderde van de hoogte vanaf de vloer een uitkragende en taps toelopende constructie vastgebout. Vanaf het uiteinde van elke uitkraging loopt een staalprofiel terug naar de middenkolom. Tussen de uitkragingen zitten ragfijne stalen vakwerkliggers met daarop de houten balklaag van het dichte dak. Boven dit dak vormen de uitwaaierende paraplu’s tot een hoogte van 5,5 m de kenmerkende kappen van ’t Karregat.
Bij de renovatie zijn de paraplu’s onder het dak opnieuw bekleed met glas. De kappen zijn aan de buitenzijde voorzien van translucente kunststof panelen. Zo blijven de paraplu’s in het zicht, valt daglicht binnen en wordt tegelijkertijd zonlicht gefilterd waardoor de binnentemperatuur aangenaam blijft. Bovendien wordt met dit ‘inpakken’ koudeval en stofoverlast tegengegaan. De binnenzijde van de paraplu blijft bereikbaar via een luik. Door de ventilatiegleuven aan de bovenzijde blijft de temperatuur in de ingepakte paraplu beheersbaar.
Onder het dak zijn de gevels vervangen en de ruimten opnieuw ingedeeld met uniforme binnenwanden in een afwisseling van dichte, grijze wanddelen en transparante glasstroken (voor het visuele contact tussen de ruimten). Het binnenwandsysteem sluit naadloos aan op de bestaande paraplu-constructies en de bestaande stramienen.
In de vernieuwde situatie zijn school en kinderdagverblijf aan oost- en zuidzijde geplaatst, op nagenoeg dezelfde plek als toen. Bij voortzetting van het renovatieproject in de toekomst kunnen de winkels hun oude positie aan de westzijde weer innemen. De buurtvoorzieningen kunnen terugkomen aan de noordzijde.
De grote, multi-inzetbare ruimte in het midden van het gebouw, de zogeheten ‘kuil’, is gepromoveerd tot patio. Hiertoe is een deel van het dichte dakvlak verwijderd en zijn twee centrale paraplu’s onbekleed gebleven. De patio is nog steeds voor collectief gebruik, maar nu met meer thermisch en akoestisch comfort en meer daglicht op de omliggende functies.
Locatie: wijk Herzenbroeken, Eindhoven • Omvang: 7.300 m2 • Oplevering: juli 2015 • Start project: januari 2010 • Opdracht: Gemeente Eindhoven, sector Grond en Vastgoed • Renovatie-ontwerp: Dierderendirrix i.s.m. architecten|en|en • Constructief ontwerp: ABT • Uitvoering : Burgland Bouw • Foto's: Arthur Bagen en BASE Photography-Helmond • Redactie: Arend Dolsma (Bouwen met Staal, juni 2016)