De Shaded Dome van ZJA Zwarts & Jansma Architecten, Royal HaskoningDHV en Poly-Ned is haar beloftestatus definitief ontstegen. Het innovatieve concept, gebaseerd op een opblaasbare membraankoepel aan een netwerk van stalen kabels, heeft in Groesbeek zijn eerste toepassing gevonden als Nationaal Bevrijdingsmuseum 1944-1945.
De Shaded Dome telt twee hoofdcomponenten: een opblaasbare koepel (dome) en daaroverheen gespannen een pvc-buitenhuid (shade). De dome staat op overdruk waardoor ’t de gewenste vorm behoudt. De shade beschermt de dome tegen belastende buitenomstandigheden zoals fel (zon)licht, hoge temperaturen en luchtvochtigheid, neerslag en wind. De 50 cm brede spouw tussen buiten- en binnenhuid zorgt voor snelle, natuurlijke afvoer van warmte en daarmee voor koeling van het interieur van de dome tijdens de warme dagen.
Door zijn tweelaagse opbouw met spouw heeft de Shaded Dome, vergeleken met bestaande tenten, bovendien aanmerkelijk minder energie nodig om het binnenklimaat gezond en comfortabel te krijgen en te houden. Voor de eigen duurzame energievoorziening zijn in de buitenhuid zonnecellen op te nemen.
De Shaded Dome is binnen één tot drie weken op te bouwen zonder tijdelijke ondersteuningsconstructies. De dome wordt vastgezet via een netwerk van stalen kabels tussen de binnen- en buitenhuid. Op de knooppunten van het netwerk zitten roestvaststalen buisjes die binnen- en buitenhuid op voldoende onderlinge afstand houden en daarmee de spouw op een halve meter breedte. De steuntjes zorgen er tevens voor dat tijdens het opblazen van de dome de buitenhuid van pvc strak om de binnenhuid wordt getrokken.
ZJA Zwarts & Jansma Architecten, constructeur Royal HaskoningDHV en membranen-specialist Poly-Ned trekken alweer enkele jaren gezamenlijk op om de Shaded Dome handen en voeten te geven, sinds 2017 verenigd in Shaded Dome Technologies. Het concept is oorspronkelijk bedacht voor semipermanente sportfaciliteiten in warme, droge gebieden, die er ondanks de soms extreme weersomstandigheden een aangenaam binnenklimaat op na houden. Ideaal als koele en schaduwrijke trainingsvelden, dachten de drie initiatiefnemers bij het nieuws dat het WK Voetbal in 2022 in de zomer in het tropische Qatar zou worden gehouden en bouwden een heus prototype van 13x18 m op het terrein van Poly-Ned in Steenwijk. Na luide protesten verplaatste de FIFA het toernooi echter naar de wintermaanden en Shaded Dome leek uitgespeeld.
Léék, want met een comfortabel en beheersbaar binnenklimaat, ruime overspanningsopties en daarmee ruime functionele flexibiliteit leent het lichtgewicht concept zich óók voor gebruik onder meer milde buitencondities en voor andere functies, zoals een tentoonstellingsruimte, een pretpark en zelfs een museum waar ’t vanwege de geëxposeerde kostbaarheden zeker ook aankomt op klimaatbeheersing.
Groesbeek heeft hierin de primeur. Aan de rand van deze Gelderse gemeente is sinds september 2019 het Nationaal Bevrijdingsmuseum (permanent) gevestigd in een Shaded Dome. Voor de museumfunctie gaf ZJA de dome een hoogte tot 12 m en een vrije overspanning tot 60 m. Hierdoor is een vrij indeelbare binnenruimte van zo’n 2.400 m3 ontstaan, goed voor exposities, restaurant, filmzaal, museumwinkel en receptie. Nog zo’n 600 m3 extra ruimte is onder de grond beschikbaar.
De koepel is geplaatst op een betonnen plint met deuren en ramen om de toegankelijkheid en de daglichttoetreding tot het publieke gebouw te bevorderen. Om bestand te zijn tegen Hollandse winters is op de dome een extra warmte-isolatie aangebracht: twee lagen pvc met een kern van twee lagen glasvezel en een buitenzijde van reflecterend aluminium.
Passend zijn de referenties die de shaded dome oproept als Nationaal Bevrijdingsmuseum. In vorm en materiaalgebruik heeft het gebouw alles weg van een pas neergekomen parachute, juist in het gebied waar in de jaren ’44 en ’45 het Rijnlandoffensief en de Operatie Market Garden met zijn vele luchtlandingen hebben plaatsgevonden. Daarnaast verwijst de nieuwbouw naar de voormalige herdenkingskoepel van het museum, naar ontwerp van architect Antoon Croonen.
Dinsdag 7 mei 2019 is de shaded dome in een paar uur tijd tijdens een precieze operatie ‘opgeblazen’. In september 2019 is het nieuwe museum opengesteld ter herdenking van 75 jaar Vrijheid en Operatie Market Garden.
Locatie: Nationaal Bevrijdingsmuseum 1944-1945, Wylerbaan 4, Groesbeek • Omvang: 3.000 m2 • Opening: september 2019 • Concept: Shaded Dome Technologies (ZJA Zwarts & Jansma Architecten, Royal HaskoningDHV en Poly-Ned) • Uitvoering: Aannemersbedrijf Janssen • Installaties: Nikkelen Elektrotechniek (e) en Megens Installaties (w) • Openingsfoto: Catch Your Moment • Impressies: Shaded Dome Technologies • Foto's: ZJA en Vrijheidsmuseum • Redactie: Arend Dolsma, Bouwen met Staal (mei 2020)