Het Utrechtse stadsdeel Leidsche Rijn is verrijkt met Castellum de Hoge Woerd, centrum van educatie en voorlichting op het gebied van de vaderlandse cultuur, geschiedenis en archeologie.
Het nieuwe complex is door SKETS architectuurstudio vormgegeven als een herkenbare en tegelijkertijd moderne interpretatie van een Romeins fort. Aan het begin van onze jaartelling lag een dergelijk castellum precies op de plek van de nieuwbouw, in het hart van de Vinex-locatie. Het castellum behoorde tot een reeks verdedigingsforten die op de zuidoever van de Rijn de grens van het Romeinse Rijk bewaakten.
Castellum de Hoge Woerd activeert de herinnering aan dit verre verleden met een vestingwal van 6 m hoog, 5,5 m breed en bijna 400 m lang. De wal bestaat uit twee wanden, waartussen ruimte is voor onder meer vergader- en lesaccommodaties, museale exposities en enkele dierverblijven die de agrarische bedrijvigheid van weleer doen herleven.
De vestingwal omsluit een middenterrein van zo’n 85x200 m dat in vier kwadranten is opgedeeld. Een van de vier delen is benut voor een groot paviljoen, dat deels door de vestingwal heen steekt. Het gebouw bevat een restaurant, een theaterzaal met foyer, enkele dienstvertrekken en een open ruimte voor de expositie van een 2000 jaar oud Romeins schip. Paviljoen en binnenterrein zijn bereikbaar via 10 m hoge poortgebouwen in elk van de vier zijden van de vestingwal.
Zowel wal als paviljoen zijn gefundeerd op staal. Graven en heien is hier niet toegestaan, omdat in de bodem vele archeologische kostbaarheden verborgen liggen. De Rijksdienst voor het Cultuur Erfgoed heeft de locatie dan ook tot Rijksmonument verklaard. Voor een fundering op staal liet ABT een 1 m dikke zandlaag op het maaiveld aanbrengen, vooraf belast met een extra meter zand om zettingen uit het pakket te halen. Deze extra laag biedt bovendien plaats aan de riolering en kabels en leidingen. Op het zandpakket is een prefab betonnen funderingsplaat gelegd.
Om de belasting op deze fundering zoveel mogelijk te reduceren, is de hoofddraagconstructie van het paviljoen uitgevoerd als lichtgewicht staalskelet. Prefab betonnen platen zijn ingezet voor de vloeren en het dak. Het dak rust op slanke stalen kolommen die variëren in lengten om zo de hoogteverschillen tussen het aflopende maaiveld en het horizontale dak op te vangen.
In het paviljoen is de theaterzaal opgenomen als een geluiddichte doos in de doos. De staalconstructie van de zaal ‘hangt’ aan vier zware staalkolommen (400x400x20 mm) die dwars door de vloer van het paviljoen lopen om uit te komen op hun eigen fundering: een betonnen poer op twee of drie palen. In totaal zijn (slechts) 10 palen geslagen om het theater onafhankelijk van het paviljoen te laten ‘zweven’.
Het theater is toegankelijk via de lift, de trap óf de hellingbaan die omhoog voert rondom het Romeinse schip op de paviljoensvloer. Het maritieme relikwie is eveneens te zien vanaf de stalen loopbrug die dwars door het paviljoen voert. De brug vormt het verlengstuk van de looproute over het dak van de vestingwal. Ook de brugconstructie is als zelfstandig element in het gebouw ingevoegd. De constructieve onafhankelijkheid van brug en theater worden verbeeld door een zwarte coating, in contrast met het overheersend witte afwerking van het interieur. De betimmering van de stalen hellingbaan voegt zich bij deze kleurstelling: een witte stuclaag op gipskartonplaten.
Het paviljoen gaat gehuld in panelen van geperforeerd aluminium, versierd met een lijnenmotief dat is ontleend aan grafieken uit het onderzoek naar het hout van het Romeinse schip. Deze gesloten huid wordt op het maaiveld onderbroken door de nooddeuren en horizontale glaspanelen aan drie zijden van het gebouw. Aan één gebouwzijde boven het maaiveld is de gevel van dubbel glas. Hierachter bevindt zich het toneel van het theater.
De gevels van de vestingwal en poortgebouwen zijn opgebouwd uit houtskeletbouwelementen met aan de buitenzijden stalen frames. Hierop zijn in horizontale richting houten planken vastgezet. De gevels aan de terreinzijde hebben beglaasde openingen, waarvoor houten panelen scharnierend zijn opgehangen. De panelen kunnen omhoog, om de bezoeker zicht te bieden op het paviljoen en de activiteiten op het binnengebied.
Locatie: Groenedijk 1, Leidsche Rijn, Utrecht • Oplevering: september 2015 • Opdracht: Gemeente Utrecht • Architectuur: SKETS architectuurstudio • Constructief ontwerp: Adviesbureau Ad Nanninga • Geotechnisch ontwerp en constructief ontwerp paviljoen, inclusief theater, hellingbaan en loopbrug: ABT • Advies installaties: Bureau 1232 • Hoofduitvoering: WBC Aannemingsbedrijf • Unitbouw vestingwal: Hodes • Houten gevelelementen: Stichting Bouwloods Utrecht • Foto’s: SKETS architectuurstudio, WBC Aannemingsbedrijf, Libelle Daily, Ronald Correljé, Mondriaanfonds en Stichting Bouwloods Utrecht • Redactie: Arend Dolsma (Bouwen met Staal), februari 2016
Na de opgraving ter plaatse in 2003 en een tijdelijk verblijf in Lelystad elders keert het historische, 26 m lange Romeinse schip (‘De Meern 1’) op 11 maart 2015 terug naar zijn oorspronkelijke locatie, het huidige woongebied Leidsche Rijn om te worden ‘bijgezet’ in het paviljoen van Castellum Hoge Woerd. Het schip rust hier op een glazen ondersteuning die de golven van de naburige rivier nabootst. Bekijk de video van transport en plaatsing.