De monumentale Diamantbeurs aan het Weesperplein in Amsterdam heeft haar initiële grandeur weer helemaal terug. Naar ontwerp van ZJA Zwarts & Jansma Architecten en Heyliggers design + projects is het voormalige, ietwat afgevlakte en versluierde handelsgebouw uit 1911 getransformeerd tot een vitaal internationaal centrum van de creatieve industrie en informatietechnologie.
De preparatie op de nieuwe functie, onder de nieuwe naam ‘Capital C’, heeft geresulteerd in een eerbetoon aan het oorspronkelijke ontwerp van architect Gerrit van Arkel (1858-1918). De oorspronkelijke karakteristieken van het Art Nouveau-gebouw zijn behouden gebleven dan wel in oude glorie hersteld: de inpandige ruimtelijkheid, de strakke ritmiek van het exterieur, alsook de klokkentoren, de twee daktorentjes en de timpanen op de dakrand die het zakelijke pand een klassieke zwierigheid meegeven.
Bij aanvang van de transformatie stond het gebouw – sinds 2001 Rijksmonument – er niet best voor. In de eerste decennia van de vorige eeuw fungeerde De Diamantbeurs als centrum voor de internationale diamanthandel die vanaf 1880 was opgebloeid door de diamantaanvoer vanuit Zuid-Afrika (de ‘Kaapse Tijd’). Het gebouw van Van Arkel stond daarbij symbool voor de economische voorspoed van de hoofdstad, de tweede Gouden Eeuw van Amsterdam.
Vanaf de jaren ’60 volgde de regressie. In 1965 viel het gebouw ten prooi aan een forse, uitslaande brand. De diamanten bleven gespaard (want ondergebracht in de kelder of in vuurvaste kluizen), maar het gebouw zelf moest gedeeltelijk worden afgebroken. In 1989 verhuisde de Vereeniging Beurs voor den Diamanthandel naar een nieuw onderkomen in Amsterdam Zuidoost, het jaar daarop kreeg het gebouw een nieuwe dakopbouw en façade en onderging nadien nog diverse verbouwingen. Gaandeweg raakte het gebouw zijn oorspronkelijke allure kwijt.
In opdracht van de nieuwe eigenaren, Sijthoff Media Groep en Zadelhoff Beheer – is het gebouw middels een veelomvattende renovatie en restauratie weer op de kaart gezet, als Capital C. Het interieur is opnieuw ingedeeld voor onder meer flexibele kantoorruimten en vergaderfaciliteiten. De oorspronkelijke bakstenen gevels zijn grotendeels teruggekeerd en de klokkentoren en andere authentieke dakcomponenten gerestaureerd.
De transformatie van het vijflaagse gebouw is bekroond met een nieuwe tweelaagse dakopbouw in staal en glas die Capital C de gewenste extra openbare ruimte verschaft. De onderste laag van de opbouw (zesde gebouwverdieping) is ingevuld met een restaurant, de verdieping in de opbouw (zevende verdieping) bevat een terras.
De opbouw meet ongeveer 45x21x10 m en staat zelfstandig, enigszins terug uit de gevellijn. De toevoeging staat ook los van de torentjes en de klokkoepel, waardoor deze componenten weer als blikvangers kunnen werken. De terughoudende positionering en materialisering maakt dat de eigentijdse koepel het ingetogen Art Deco-gebouw op geen enkele wijze overvleugeld. Vanaf de straat zijn de onderlinge verhoudingen in één oogopslag helder: de Diamantbeurs eerst, dan pas de koepel als een dienende en vanzelfsprekende toevoeging.
De ‘optop’ is ontleend aan het principe van Gridshell, waarbij de dubbele krommingen in het dakvlak de constructieve krachten opvangen. Hierdoor is het mogelijk onder het dak grote overspanningen zonder kolommen te maken. De stalen gridshell-constructie is bekleed met in totaal 423 ruitvormige, dubbel-glaspanelen, waardoor de opbouw als geheel licht en transparant oogt. Dat visuele effect wordt verder versterkt door de verhoging van de onderste vloer van de koepel.
De gridshell is een vrije vorm, waarvan de onderdelen zoals stalen liggers en glaspanelen steeds verschillend zijn en steeds op een andere manier bijeenkomen. Alle onderdelen staan met elkaar in verbinding. Verander je één onderdeel, dan verander je vele onderdelen. Omwille van de technische haalbaarheid en financiële efficiency is de constructie geheel parametrisch ontworpen en gedetailleerd. Een speciaal ontwikkelde parametrische tool is ingezet om de complexe basisgeometrie om te zetten naar een gedetailleerd productiemodel. Voorafgaand aan de daadwerkelijke productie en montage zijn in de werkplaats van de engineer en bouwer van de gridshell – Octatube in Delft – enkele mockups gemaakt. Aan de hand van de ervaringen met deze life-size test-modellen kon het ontwerp verder worden geoptimaliseerd.
Vanwege de komst van de dome op het dak is de bestaande fundering hersteld én versterkt. Ook de kolommen van de bestaande constructie van het gebouw zijn verstevigd. In de kelder is de parkeergarage ondergebracht. Hierdoor is het bestaande souterrain, voorheen parkeergarage, vrijgekomen voor commerciële- en horecafuncties.
Locatie: Weesperplein, Amsterdam • Omvang (na transformatie): 9.644 m2 • Oplevering: februari 2019 • Start bouw: • Opdracht: Sijthoff Media Groep en Zadelhoff Beheer • Ontwerp transformatie: ZJA Zwarts & Jansma Architecten • Interieurontwerp: Heyliggers design + projects • Restauratie-architect: Braaksma & Roos Architecten • Constructief ontwerp: Pieters Bouwtechniek • Hoofduitvoering: DCV Bouw • Engineering en uitvoering dakopbouw: Octatube • Projectinfo: capitalc.amsterdam, www.zja.nl, www.octatube.nl, www.pietersbouwtechniek.nl • timelapse uitvoering dakopbouw (YouTube, Octatube, dec. 2018) • Impressies: ZJA • Foto’s: ZJA / Jan Willem Kaldenbach, Octatube, Braaksma & Roos, Capital C, Arend Dolsma • Redactie: Arend Dolsma (Bouwen met Staal), maart 2019