Onder de logische noemer 'Arnhem Centraal' ondergaat station Arnhem een omvangrijke en ingrijpende vernieuwingsoperatie. Het station is nu al een belangrijk knooppunt in het Nederlandse spoorwegennet, maar gaat over enige tijd tevens fungeren als halteplaats voor de hogesnelheidslijn naar Duitsland. Met de komst van de HSL zal het aantal stationbezoekers naar verwachting oplopen tot 110.000 per dag in 2020.
Capaciteitsuitbreiding en (blijvende) bereikbaarheid vormen de pijlers onder het masterplan, dat UN Studio opstelde voor de herontwikkeling van het gehele stationsgebied, een van de zogeheten Nieuwe Sleutel Projecten (NSP’s). Een aantal deelprojecten van het plan zijn al afgerond, zoals de parkeergarage, busterminal en de Park- en Rijntorens bij het station. Het bestaande stationsgebouw gaat plaatsmaken voor een nieuwe transferhal, de oplevering hiervan staat gepland voor 2014. In juni 2011 zijn al de nieuwe 750 m lange perrontunnel en de fietsenstalling voltooid, in het voorjaar van 2012 gevolgd door vier nieuwe perronkappen en een passerelle.
De nieuwe kappen zijn elk zo’n 210 m lang en 9 tot 14 m breed. Als kwartet beslaan ze 8.700 m2 dakoppervlakte. De passerelle – een opgetilde voetgangersbrug – verzorgt de verbindingen tussen de perrons en de aansluiting op de noordentree van het station.
UN Studio heeft het architectonische ontwerp van de passerelle en perronkappen afgestemd op de grote plaatselijke hoogteverschillen door voornamelijk lage, golvende kapvormen toe te passen, in plaats van de meer gebruikelijke hoge stationskap. Hierdoor blijven de zichtlijnen gewaarborgd. De optimale oriëntatie, ruimtelijke beleving en veiligheid van de reizigers worden gediend met een vrijwel volledige beglazing van de passerelle en forse daklichten in de perronkappen.
Het architectonische ontwerp is door constructeur Movares vertaald in slanke staalconstructies met grote overspanningen op een minimaal aantal verticale steunen. De constructies worden gekarakteriseerd door ruitvormige kolommen die onder ongelijke hoeken in twee richtingen schuin oplopen. Onder de perronkappen gaan de kolomvoeten naadloos over in de zitelementen. Bovenin lopen de kappen in één vloeiende beweging door in passerelle.
De hoofddraagconstructie van de passerelle bestaat uit drie portalen van kolommen en liggers. De portalen verzorgen tevens de stabiliteit in twee richtingen. De portaalliggers zijn opgenomen in het dakvlak, waardoor de vloerconstructie lager uitvalt. Dit resulteert weer in lagere trappen en liften. Het toegevoegde, halve portaal bij de entree van de passerelle ontleent zijn stabiliteit aan het naburige portaal en rust op de fundering achter de keerwand van de verkeersweg naast het station. Ook de ligger van het halve portaal bij de ingang is in de vloer opgenomen. Hierdoor blijven de passerelle-gevels transparant en lijkt de luifel boven de entree te zweven.
Aan de constructieve basis van de perronkappen staan hoofdliggers van open walsprofielen. Hiermee zijn de gewenste, grote overspanningen haalbaar bij een relatief eenvoudige montage en beperkte productie- en uitvoeringskosten. De gordingdelen die aansluiten op de hoofdliggers zijn eveneens van walsprofiel, de zichtbare delen in het glazen dakvlak zijn van iets luxere kokerprofielen. Door afwisselend gebruik van hoge en lage kokers is de transparantie van het dak verder vergroot.
Ontwerp en uitvoering zijn duidelijk gestoeld op de bekende principes van Industrieel, Flexibel en Demontabel bouwen (IFD). De ontwerpen zijn afgepast op het bouwen met grote, geprefabriceerde componenten. Bij staalconstructiebedrijf Buiting in Almelo zijn de constructiedelen voorgemonteerd en direct al toegerust met beplating en installatietechnische voorzieningen voor onder meer beveiligingscamera’s en luidsprekers. Op de bouwlocatie volgde een razendsnelle assemblage, met minimale hinder voor reizigers, omwonenden en stadsverkeer.
In oktober 2012 won het ensemble van perronkappen en passerelle een Nationale Staalprijs. Het lovende oordeel van de jury loog er niet om: ‘Een megaverbetering voor station, stationsgebied en de stad Arnhem zelf. Dit project is overduidelijk van een on-Nederlandse allure en dat tegen Nederlandse budgetten. Een knap staaltje staalbouw.’
Oplevering: 2014 (totale project) • Start bouw: november 2009 • Opdracht: ProRail • Architectuur en masterplan: UNStudio • Constructief ontwerp: Movares Nederland • Hoofduitvoering: Combinatie BAM Dura Vermeer (BDV) • Staalconstructies: Buiting Machinebouw & Staalconstructie • Gevels: Sorba Projects • Buigwerk (gevelbeplating): Kersten Europe • Fotografie: Jan Maarten Lieverdink, Ronald Tilleman, Tim Snoek • Projectinfo • Redactie: Arend Dolsma (Bouwen met Staal)